Dziecko jako istota społeczna
Od 9. do 12. miesiąca życia: Dziecko lepiej odróżnia nieznajomych od znajomych. Dziecko wykazuje większą preferencję dla znajomych opiekunów, a obcych wita z powściągliwością. Dziecko rozgląda się podczas zabawy, aby sprawdzić, czy dorosły na nie patrzy. Dziecko naśladuje rodziców natychmiast po wykonaniu prostych ruchów i gestów. W tym okresie dzieci przechodzą wielki rozwój w zakresie umiejętności społeczno-komunikacyjnych. Zdolność do podążania za czyimś kierunkiem spojrzenia/ruchów oczu nadal się rozwija. Dziecko uczy się kierować uwagę innych poprzez wskazywanie, pokazywanie czegoś rodzicom lub podawanie przedmiotów innym osobom. W tym wieku rozwija się również rozumienie języka, a dziecko zaczyna używać symbolicznych gestów. Dziecko potrafi podzielić swoją uwagę między siebie, kogoś innego i przedmiot. Od 9 miesiąca życia dziecko podąża za kierunkiem spojrzenia/ruchami oczu innej osoby, ale także zatrzymuje się na pierwszym obiekcie w swoim polu widzenia, później także wtedy, gdy obiekt jest poza zasięgiem wzroku. Ponadto od 9 miesiąca dziecko rozwija się w taki sposób, że pojawia się intencjonalna komunikacja, tj. dziecko używa wyraźnych sygnałów, aby osiągnąć cele, takie jak machanie na powitanie, kiwanie głową na "tak" lub potrząsanie na "nie", wyciąganie rąk, aby je podnieść. Około 9 miesiąca pojawia się rozumienie języka, czyli rozumienie wypowiadanych słów i zdań.
Faza separacji-indywiduacji
Mahler i współpracownicy (1975) wyróżniają różne fazy tego procesu. Faza separacji-indywiduacji: trwa do około 5-6 roku życia i pozwala na dalszy samorozwój, w oderwaniu od wychowawców. Słowo separacja oznacza, że dziecko odróżnia siebie od matki. Indywiduacja oznacza, że dziecko zaczyna rozwijać początkową tożsamość, a jego umiejętności poznawcze (takie jak uwaga i koncentracja) zaczynają się rozwijać.
Proces separacji-indywiduacji można podzielić na kilka podfaz. Pierwszą z nich jest faza praktyki, dosłownie faza ćwiczenia. Dziecko (w wieku od 8 do 16 miesięcy) ćwiczy odchodzenie od matki i samodzielne odkrywanie tego, co potrafi. Poznaje również świat zabawy, do której zachęca i którą zapewnia matka. Na tym etapie ważne jest, aby dziecko zbudowało pozytywne poczucie własnej wartości. To budowanie silnego poczucia siebie jest ważne, aby poradzić sobie z nieuniknionymi rozczarowaniami, które przynoszą kolejne etapy. Matka wspiera, zachęca i podziwia, aby dziecko czerpało przyjemność z funkcjonowania i zabawy. Matka musi być blisko dziecka i być dostępna emocjonalnie.
Kamienie milowe 11. miesiąca:
Dziecko może stać samodzielnie.
Dziecko przesuwa się z mebla na mebel.
Czasami może już zrobić kilka kroków lub chodzić samodzielnie.
Dziecko może podnosić małe przedmioty.
Dziecko może wyrażać swoje życzenia wskazując, warcząc lub używając samodzielnie wymyślonych słów.
Dziecko potrafi wykonywać proste polecenia ("nie, nie dotykaj").
Dziecko rozumie teraz, kiedy mówi mama lub tata.
Dziecko bawi się z innymi dziećmi, ale jeszcze nie z nimi.
Dziecko może użyć dwóch innych słów.
Dziecko samodzielnie zjada nawet małe przekąski i pije z kubka.
Dziecko wie, co oznacza "nie".
Czy mogę ufać światu?
Według psychologa Erika Ericksona, pierwsze dwa lata kładą podwaliny pod podstawowe zaufanie do życia, innych i świata. Kiedy rodzice są w stanie właściwie zaspokoić potrzeby dziecka, zyskuje ono solidne podstawy. Dziecko zyskuje silne poczucie zaufania do innych, ale także do samego siebie. Dziecko w dużym stopniu polega na rodzicach, aby być pielęgnowanym i uspokajanym. Podstawą poczucia pewności siebie jest ciepło, regularność oraz duża dawka miłości i czułości. Jeśli rodzice nie są w stanie w wystarczającym stopniu stworzyć solidnego i bezpiecznego środowiska, rozwój dziecka jest zagrożony. Dzieci stają się sfrustrowane lub wycofują się. I nie będąc w stanie tego wyrazić słowami, rozwijają brak pewności siebie. Jeśli rodzice nie są w stanie w wystarczającym stopniu zapewnić podstawowego zaufania, kładzie się podwaliny pod to, by dziecko czuło, że świat jest nieprzewidywalny, a nawet niebezpieczny. Należy dodać, że jeśli czasami potrzeby dziecka nie są zaspokajane, a środowisko nie jest całkowicie bezpieczne, nie stanowi to oczywiście problemu. To również przygotowuje dzieci do świata, który nie zawsze jest bezpieczny.